آنالیزور کیست؟
آرسن ونگر همواره یکی از مربیان پیشگام در توسعه و پیشرفت تاکتیک‌های فوتبال بوده و به جرئت می‌توان گفت در دوران مربیگری او در آرسنال، پیشرفت‌های بسیار محسوسی در تاکتیک‌های این رشته مهیج حاصل شده است. این مربی فرانسوی در این رابطه می‌گوید: «در سال‌های اول کارم، افراد زیادی کنار تیم داشتیم که می‌توانستند به ما کمک کنند. من به‌عنوان مربی تیم گاهی اوقات به‌طور باورنکردنی حجم بسیار زیادی از داده‌ها و جزئیات مربوط به یک بازی را دریافت می‌کردم، اما آنچه حالا می‌توانم بگویم، این است که به عنوان سرمربی تیم باید تنها چهار یا پنج دسته از اطلاعاتی کارآمد را برای آنالیز انتخاب کنم.»
ارتقای جایگاه
علم آنالیز در فوتبال جهان به‌طور کامل شناخته شده است، اما تیم‌های لیگ برتر ما کمتر از این علم برای ارتقای جایگاه خود در جدول رده‌بندی استفاده می‌کنند. به هرحال در بازی‌های لیگ ما کمتر نشانی از علم آنالیز دیده می‌شود. یک آنالیزور قبل از هر چیز باید نقاط ضعف تیم خود را برطرف کند، اما در لیگ برتر ما آنالیزور خوب عمل نمی‌کند و یا شاید داده‌هایش موثر واقع نمی‌شود. براین اساس تیم‌های لیگ برتر ما نقاط ضعف‌شان نه تنها در بازی‌های مختلف برطرف نمی‌شود، بلکه در هر بازی مشکل جدیدی هم برای آنها بوجود می‌آید.
نرم‌افزارهای آنالیزوری
این مسئله بهانه‌ای شد تا تیم‌های لیگ برتر را به زیر ذره‌بین ببریم و وضعیت آنها در بخش آنالیز را مورد نقد و بررسی قرار دهیم. هر چند با فرم ایده‌آل فاصله‌های زیادی داریم، اما اکثر تیم‌های حاضر در لیگ برتر ما رفته رفته به این مهم می‌رسند که با علم آنالیز بهتر می‌توانند به نتیجه برسند. فوتبال ما ۱۸ سال پیش حرفه‌ای شد، اما علم آنالیز از حدود ۱۲ سال پیش وارد فوتبال‌مان شد. به جرئت می‌توان گفت که مجید جلالی پیشگام استفاده از این علم در تیم فولاد خوزستان شد. او با استفاده از نرم‌افزارهای آنالیزوری در برنامه‌های مختلف فوتبالی باعث شد اهالی فوتبال کم کم با این علم آشنا شوند.
مدارج مختلف مربیگری
به هر حال در ابتدای ورود علم آنالیز به فوتبال ایران، کمتر مربیانی به سراغ استفاده از این علم رفتند. در حال حاضر اکثر تیم‌های لیگ برتری در کادر فنی خود از فردی به نام آنالیزور استفاده می‌کنند، اما این علم متفاوت‌تر از سایر کشورهای جهان در فوتبال ما اجرا می‌شود. براساس تعریف آنالیزور در فوتبال روز جهان، یک آنالیزور باید مدارج مختلف مربیگری را پشت سر بگذارد و مدرک مربیگری بگیرد. بعد از این نوبت به تخصص می‌رسد. یک آنالیزور باید کار با نرم افزارهای مختلف مربیگری را بلد باشد و برای گرفتن اطلاعات مورد نظر از بازی‌ها از آنها استفاده کند.
طراحی تمرین
این نکته را هم نباید فراموش کنیم که آنالیزور باید در کنار تیم حاضر باشد و تمرینات را زیر نظر بگیرد. حتی در خیلی از مواقع سرمربی از آنالیزور می‌خواهد تمرین طراحی کند تا نقاط ضعف زودتر برطرف شود. آنالیزور در تیم‌های لیگ برتر ما وظیفه‌اش فقط کارکردن با نرم‌افزار و بررسی بازی‌های حریفان خلاصه می‌شود. درحال حاضر تنها چند نفر از آنالیزورهای ایرانی هستند که مدرک مربیگری دارند و این علم را کاملأ با رعایت اصول پیگیری می‌کنند. البته این دسته از افراد هم در حال حاضر تصمیم گرفته‌اند به‌عنوان دستیار سرمربیان فعالیت کنند.
دستمزد پایین آنالیزور
برخی از مربیان به‌خاطر پایین بودن مبلغ قرارداد یک آنالیزور حاضر به انجام این کار در هیچ تیمی نیستند. براین اساس کمتر آنالیزور حرفه‌ای حاضر می‌شود با اندک مبلغ قرارداد با تیم‌های لیگ برتری همکاری کند. به‌خاطر همین برخی از افرادی که با نرم‌افزار آشنایی دارند با گرفتن مبلغ ناچیزی فیلم بازی‌ها را بررسی می‌کنند و چند نکته آماری بازی را هم در اختیار سرمربی قرار می‌دهند و این موضوع کمک زیادی به سرمربی نمی‌کند و در نتیجه او نمی‌تواند با پلن‌های مختلف بازی را به سود تیم خود تغییر دهد.
تیم‌های بدون آنالیزور!
آنالیزورهای خارجی هم کارنامه مشخصی ندارند. نکته جالب توجه این است که برخی از تیم‌های لیگ برتر ما حتی فردی که کارکردن با نرم‌افزار را هم بلد باشد، استخدام نمی‌کنند و تمام وظایف را به خود سرمربی می‌دهند. البته در این بین تعدادی از سرمربیان هم برای این کار ارزش قائل هستند و برای امضای قراردادشان، شرط داشتن یک تیم آنالیزور می‌گذارند. برخی از مربیان خارجی لیگ برتر هم آنالیزورهایشان کارنامه مشخصی نداشته‌اند و در بعضی از موارد حتی نسبت فامیلی با سرمربی داشته‌اند.
پسران آنالیزور
افرادی نظیر تونی اولیویرا سرمربی سابق تراکتور و وینفرد شفر سرمربی سابق استقلال پسرشان را به‌عنوان آنالیزور به ایران آورده بودند که در خیلی از بازی‌های این دو تیم مشخص شد آنها نتوانستند کمکی به سرمربی و یا در واقع پدر خود کنند! علم آنالیز در بازی فوتبال نقش به‌سزایی در تعیین نتیجه یک مسابقه خواهد داشت به‌طوری که امروزه بهترین مربیان جهان در کادر فنی خود از یک تا چند مربی به‌عنوان آنالیزور استفاده می‌کنند. امروزه فقط علاقه‌مند بودن به فوتبال کافی نیست.
علت موفقیت «فرگی»
در گذشته بر این عقیده بودند که موفقیت یک تیم به داشتن بازیکنان ستاره است. حتی الان هم می‌گویند، اما واقعیت این است چنین چیزی نیست. سرآلکس فرگوسن به‌عنوان موفق‌ترین مربی تاریخ لیگ برتر انگلیس علت موفقیت «فرگی» را نه فقط در چیدمان بازیکنان بلکه در تصمیم گیری‌های او دانست. زیرا این مربی است که تصمیم می‌گیرد که چه بازیکنی در چه قسمتی توپ بزند یا چه موقع تعویض انجام دهد یا چه وقت روند بازی را تغییر دهد. بازیکنان ستاره وجود دارند، اما آیا باید سایر بازیکنان را نادیده گرفت؟
بازیخوانی سرمربی
هر بازیکنی باید در موفقیت تیم نقش داشته باشد، چون او هم برای تیم بازی میکند درست مانند یک ستاره. اما، در فوتبال حرفه‌ای امروز بازیخوانی سرمربی عامل تعیین کننده است. حال باید در مورد تحلیل صحبت کنیم و نه فقط از بازیکنان بزرگ. چرا باید فوتبال را تحلیل کرد؟ آیا دلایل علمی وجود دارد یا فقط برای تفریح است؟ وقتی ما در اتاق کار هستیم می‌توانیم از زوایای مختلف بازی را تحلیل کنیم. از کامپیوتر، تلویزیون، رادیو و ….. استفاده کنیم. اما، در طول جریان بازی ما زمانی برای انجام این کارها نداریم.
تصمیمات تاکتیکی
در اینجا سرمربی است که تصمیم قاطع را می‌گیرد. شما باید در مورد یک تیم همیشه تصمیمات تاکتیکی مناسب بگیرید. در طول روند فوتبال کار شما تغییر دادن آرایش تیمی و تغییر تاکتیکی است. یک مثال از اوتمار هیتسفیلد می‌زنیم. او توضیح می‌دهد که چگونه در فینال جام اروپا دورتموند را مقابل یوونتوس هدایت کرد. «در وسط زمین اطراف نقطه آغاز بازی دورتموند دو بازیکن را قرار دادم و یک بازیکن به نام اندی مولر در جلوی این دو بازیکن به‌عنوان بازیکن آزاد گذاشتم و یوونتوس هم مارتینی را مقابل او قرار داد.»
یک تصمیم جدی
هیتسفیلد در ادامه می‌گوید: «در یووه زیدان به‌عنوان یک بازیکن آزاد ایفای نقش می‌کرد. او در منطقه بازی خود به آزادی حرکت می‌کرد اینجا بود که من باید برای کنترل او یک تصمیم جدی می‌گرفتم. مولر را صدا زدم و لامبا را مامور مهار زیدان کردم. با این تغییر کوچک روند بازی کاملاً به سود ما تغییر کرد.» در کنفرانس مطبوعاتی که او در آن شرکت داشت، اذعان کرد این تغییر او کاملاً تعمدی و حساب شده بود. حال سوال در ذهن ما نقش می‌بندد که مگر او قبل از بازی نمی‌دانست زیدان در بازی شرکت خواهد کرد؟
فضای شلوغ
بله، البته که می‌دانست. اما او ترجیح داد در طول بازی و با توجه به بازی روند بازی را تغییر دهد. بازیکنی مانند زیدان برای فعالیت خود در زمین به چه چیزی احتیاج دارد؟ بدون تردید فضای خالی. هر چه این فضای خالی بیشتر باشد او بیشتر می‌تواند فعالیت کند. پس این فضای خالی را باید کاهش داد. این دقیقاً همان کاری بود که هیتسفیلد انجام داد. وقتی که این فضای خالی را از بازیکنی مثل زیدان بگیریم، یعنی او را در یک فضای شلوغ قرار داده‌ایم و او دیگر نمی‌تواند کاری انجام دهد.
چگونگی حرکت بازیکنان
این کافی نیست که سرمربی تیم به بازیکنان بگوید سیستم تیم ۲-۴-۴ است. بلکه او باید مسیر و چگونگی حرکت بازیکنان را هم مشخص کند. سرمربی نمی‌تواند بگوید سیستم آرایشی تیم حریف ۱-۳-۲-۴ است. باید سیر حرکت‌ها را هم مشخص کند، و وظایف هر یک در برابر تدابیری که حریف در نظر گرفته را نیز به بازیکنان خود گوشزد کند. اطلاعات براساس داده‌های آنالیزور تیم است و بازیکنان باید با آگاهی از این موضوع به میدان بروند و وظایف خود را انجام دهند.